راهنمای سفر به اردبیل

بسیار عالی .خیلی ممنون تشکر میکنم از توضیحاتتان به هرحال سوژه گزارش امروز ما موزه مردم شناسی هست که ما قراراست به این موضوع بپردازیم. اما همانطور که اشاره شد این موزه در یک اثر تاریخی واقع شده به نام حمام اقا نقی و فضایی که ما در آن قرار گرفتیم همین ابتدا سعی کردیم این فضا را به شما معرفی کنیم و از این مکان برایتان بگوییم و در مرحله بعدی خانم قضایی در مورد موزه مردم شناسی برای ما توضیح میدهند و آن مسایلی که مرتبط میشود به دوران قدیم.

 

این فضایی که الان داخل آن هستیم به نام هشتی معروف است. این فضا ما بین سربینه و گرمخانه حمام هست. در واقع اینجا فضایی است برای تنظیم دمای بدن. افرادی که از گرمخانه می‌آمدند چون دمای بدن  بالا بود و وارد سربینه که میشدند دمای سربینه پایین بود برای اینکه دچار سرماخوردگی نشوند از این فضا که عبور میکردند یک مقدار دمای بدن کنترل میشد بعد خیلی راحت داخل سربینه می‌شدند.

اشیایی که شما به اصطلاح در اینجا میبینید متفاوت است و مربوط به دوره‌های مختلف می‌باشد. مثلا میتوانیم منقل اثر صفوی را اینجا نام ببریم ،سماور های ذغالی که در دوطرف قرار دارند و همچنین این بالا یک تابلویی را میبینید چون به اصطلاح ورودی حمام هست "بسم الله الرحمن الرحیم"  نوشته شده که مربوط به دوره قاجار است .کاربرد هشتی انتظار بوده ،در خانه‌های تاریخی این را میبینیم وقتی از در وارد میشویم و به هشتی میرسیم اذن دخول میگیریم بعد وارد آن مکان تاریخی میشویم.

 

اینجا هم اینگونه است ؟

 

اینجا نه، این حالت را ندارد چون حمام تاریخی بوده اجازه نیاز نبوده ،فقط برای کنترل دمای بدن افراد بوده. دوستان این فضایی که پشت سر من میبینید به اسم خلوتی معروف هست. داخل خلوتی‌ها برای کیسه کشیدن، حجامت کردن استفاده میشده. منتها الان به عنوان غرفه صنایع دستی این موزه انتخاب شده. پشت سر من را خانم‌هایی را میبینید که در حال قالی بافتن و ریسندگی هستند. همچنین روی دیوار شما یک نواری را می‌بینید که به عنوان نوار تزیئنی روی چادرها استفاده میشده. در مقابل خلوتی ما یک فضایی داریم به اصطلاح خزینه آب سرد که به عنوان به اصطلاح اشیایی که داخل آن هستند برای ادوات پخت نان هست و انبار غله که انبار غله آن مربوط به دوران زندیه و برای نگهداری گندم و جو از آن استفاده میشده.

 

پخت نان در اردبیل با جاهای دیگر متفاوت است؟ چند نوع نان در اینجا طبخ میشود؟

به اصطلاح در خود اردبیل معروف‌ترین نانی که استفاده می‌شود بربری هست منتها در کنار آن نان لواش داریم و بعد فطیر هم داریم که از نان‌های معروف اردبیل هستند. لباسی که من میبینم تن این تندیس‌ها است لباس خاصی است. این لباس بومی خود اردبیل هست‌؟ بله لباس بومی خود اردبیل هست. در مورد لباس و پوشش بانوان این سرزمین هم صحبتی داشته باشید .خانم‌ها از چه پوششی استفاده می‌کنند؟

 

خب همانطور که میبینید لباس‌هایی که تن مجسمه هست شامل شال هست بعد پیراهن بلندی را استفاده می‌کنند که زیر آن پیراهن دامن‌هایی را استفاده می‌کنند که به آن دامن‌ها به اصطلاح ترکی تومان می‌گویند. اصطلاح ترکی بوده. یک کوزه خاصی را میبینم که زیر دست یکی از مجسمه‌هاست.

 

کاربری آن و نامش؟

به آن کوزه اصطلاحا نهره میگوییم برای درست کردن کره از آن استفاده میشده. خانم‌های قدیمی با تکان دادن آن دوغی که داخلش بوده را با تکان دادن آن میتوانستند کره را از آن بگیرند.

صنایع دستی اردبیل

ما آمدیم طراحی را سرلوحه قرار دادیم هر چقدر  طراحی قوی‌تر باشد کار همان هست کار انجام می‌شود ولی تکراری کاری نمیکنیم میاییم میبینیم یک طرحی جواب می‌دهد تغییرات انجام می‌دهیم و به بازار ارائه می‌دهیم چیزی دیگری هم که هست در مورد نقره، نقزه فلزی است که در مجاورت هوا سیاه میشود و این ظاهر نقره است؛ ما میاییم روی نقره‌ای که کار شد و آماده شد در مرحله آخر آب طلای سفید روی آن میزنیم هم جلوه‌اش مانند طلا سفید می‌شود و هم اینکه رنگش تغییر نمی‌کند. یعنی انگار شما دارید پول نقره می‌دهید ولی جلوه طلا را استفاده می‌کنید. هزینه زیادی هم برای کسی که مصرف می‌کند ندارد.

هنر سوخت نگار

بسم اله الرحمن الرحیم ملیحه رنجبر هستم از سال هشتادوشش در مرکز آموزش صنایع دستی در کلاس‌های آموزشی شرکت کردم این هنر را در آنجا یادگرفتم. از سال نود در موزه صنایع دستی کار میکنم. کار ما کار سوخت روی چوب هست یا همان سوخت نگار که می‌گویند.

برای تزیئن وسایل چوبی‌، لبه‌های چوبی و تهیه تابلو استفاده می‌شود. مراحل کار ما به این صورت هست که ابتدا چوب را سمباده میزنیم، چوب  ما باید چوب صافی باشد. این کار روی چوب‌های روشن خوب جواب میدهد، بعد از سمباده کاری طرح را روی چوب پیاده می‌کنیم و به وسیله هویه روی خطوط را میسوزانیم، به وسیله حرارت هویه کم و زیاد کردن حرارت هویه رنگ‌ها را تا پنج رنگ روی چوب ایجاد می‌کنیم.

جنس چوبتان چی هست؟

جنس چوب ما اکثرا افرا، نارنج ،چوب های روشن و روی چوب های رنگب که رگه نداشته باشد میتوانیم این کار رابکنیم .چوب هایی که قشنگ سمباده بگیرند و صاف بشوند کار میشود

شما می‌چسبانید روی تخته چوب الان حجمی که من دارم میبینم؟

این کار را من خودم انجام دادم یعنی روی معرق سوخت هم انجام دادم. مادر نگارگری با قلم با رنگ روی خطوط می‌کشیم روی طرح را می‌کشیم و تو این کار نه ولی روی خطوط طرح را میسوزانیم. چون طرح میسوزد به وسیله حرارت اون طرح ایجاد میشود میگوییم سوخت نگاربیا سوخت روز چوب.

یک‌سری خط‌های سفید رنگ هم تو تابلو هست اون‌ها چگونه کشیده شدند؟

آن‌ها را من رنگ زدم که طبیعی‌تر نشان بدهد. آها آنها را رنگ کردید. چقدر طول کشید تا این حرفه را یاد بگیرید؟ دوره‌های سه چهار ماهه بود. خب ما کار کردیم چون توانستیم این کار را ببریم جلوتر ،کاری که به ما یاد دادند در حد مقدماتی بود. بله و کاربرد رشته صنایع دستی شما فقط در تابلو ختم‌ می‌شود یا اینکه در جای دیگر کار برد دارد. روی دسته‌های مبل کار می‌کردند و الان روی جعبه‌های تزیئنی، روی جعبه کار میکنیم،کلا وسایل چوبی جدیدا زیور الات چوبی کار میشود با سوخته نگاری .

وقتی صحبت از صنایع دستی کشورمان میشود قاعدتا در هر شهر و دیاری بریم منتظر این هستیم که صنایع دستی خاص خود آن شهر را ببینیم و در شهر اردبیل هم خب صنایعی هست که مرتبط با این شهر می‌باشد، مانند ورنی بافی که به شنا معرفی می‌شود و اما بعضی از صنایع دستی مشترک هستند یعنی شما می‌توانید در هر شهری که برید آن اثر را ببینید و بعضی‌ها منحصرا به نام همان شهر رقم خورده.

 مانند ملیله کاری که ما در زنجان به شما معرفی کردیم و کلا آثاری که در آنجا دیدیم در مورد ملیله می‌شود گفت آثار ارزشمندی هستند یا اینکه قلم زنی خیلی معروف است ومعمولا وقتی صحبت از قلم زنی می‌آ‌ید آدم یاد اصفهان می‌افتد اما بعضی از این آثار را وقتی دقت میکنیم میبینیم که سابقه خیلی طولانی در شهرهای دیگر هم دارد مثلا من نمیدانستم که قلم زنی در شهر اردبیل سابقه طولانی دارد و اینجا هم به هر حال هنرمندانی هستند که قلم زنی می‌کنند یا ملیله کاری می‌کنند.