حج در لغت، به معنای قصد و در اصطلاح فقها، انجام اعمال و مناسک مخصوص در زمان خاص (ماه ذی الحجه) و در مکان معین (مکه و اطراف آن) به قصد تقرب به خداست. بر مبنای این آیه قرآن کریم، فیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ مَقامُ إِبراهیمَ ۖ وَمَن دَخَلَهُ کانَ آمِنًا، وَلِلَّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ البَیتِ مَنِ استَطاعَ إِلَیهِ سَبیلًا ۚ وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ العالَمینَ در آن (خانه) نشانه های روشن، (از جمله) مقام ابراهیم است و هر کس به آن درآید، در امان است و برای خدا بر عهده مردم است که قصد حج آن خانه را نمایند، (البتّه) هرکه توانایی این راه را دارد و هرکس کفر ورزد (و با داشتن توانایی به حج نرود، بداند که) همانا خداوند از همه جهانیان بی نیاز است. (آیه ۹۷ سوره مبارکه آل عمران). حج از ارکان اسلام است و بر هر مکلفی در طول عمر با دارا بودن شرایط، یک بار واجب می‌شود.
سالانه حدود سه میلیون مسلمان برای به جا آوردن فریضه حج به سرزمین وحی سفر می‌کنند. مراسم حج امسال (سال ۲۰۲۰ میلادی، ۱۴۴۱ قمری و ۱۳۹۹ خورشیدی) قرار بود ماه ژوئیه (تیر-مرداد) آغاز شود، اما امسال سالی متفاوت است. شیوع بیماری کرونا از ماه دسامبر سال گذشته (آذر/دی ۱۳۹۸) از شهر ووهان چین و سرایت آن به کشورهای دیگر و ابتلای بیش از ۱۶ میلیون نفر به آن و مرگ ۶۴۸ هزار نفر بر اثر این بیماری همه تجمعات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی دینی را لغو کرده و سایه‌اش بر سر همه دیدارها از رایزنی‌های دونفره سران کشورها تا دیدوبازدیدهای خانوادگی سنگینی می‌کند. مردم بسیاری کشورها چند ماه قرنطینه را داخل منزل‌های خود پشت سر گذاشتند و بعد از آن فقط برای اداره امور مملکت و راه افتادن چرخ‌های اقتصادی دولت‌ها اجازه خروج از قرنطینه را دادند.
عربستان سعودی نیز از اواخر ماه مارس (اوایل فروردین ۱۳۹۹) شواهدی از ابتلا به این بیماری را گزارش کرد و تاکنون بیش از ۲۶۷ هزار نفر در این کشور به کرونا مبتلا و نزدیک به دو هزار و ۸۰۰ نفر بر اثر آن درگذشته‌اند و همین امر و تلاش برای جلوگیری از گسترش بیشتر این بیماری باعث شد تا وزارت بهداشت عربستان اعلام کند تعداد زائران در مراسم حج امسال حدود ۱۰۰۰ نفر و محدود به شهروندان عربستان و با تدابیر سختگیرانه خواهد بود؛ از جمله اینکه افراد نباید هیچ بیماری مزمن و زمینه‌ای داشته باشند و با انجام تست کرونا، ابتلای آنها به این ویروس تایید نشود. حاجیان امسال پیش از این نباید به حج رفته باشند و متعهد شوند قبل و بعد از مناسک حج، دوره قرنطینه را بگذرانند. مراسم حج امسال از امروز سه شنبه (هفتم مرداد، هفتم ذی‌حجه) آغاز می‌شود و یکشنبه ۱۲ مرداد (۱۲ ذی الحجه) به پایان می رسد.
با اینکه لغو شدن حج امسال برای همه مسلمانان به ویژه آنها که خود را آماده برگزاری ادای این فریضه دینی کرده بودند سخت است، تاریخ نشان داده در مواقع دیگر از زمان نیز درگذشت پیامبر اسلام و ادای این فریضه دینی به شکل جدید و در قالب یک فریضه اسلامی، به دلایلی از جمله جنگ و درگیری، مناقشات سیاسی و مانند امسال شیوع بیماری‌های واگیردار و دست‌کم ۴۰ بار در تاریخ لغو شده است. پایگاه اطلاع‌رسانی میدل ایست آی (Middle East Eye) در مطلبی این مطالب را برشمرده است.
جنگ و کشتار؛ لغو ده‌ساله حج
اسماعیل بن یوسف علوی در سال ۸۶۵ میلادی (۲۵۱ ه ق) در جریان جنگ با خلیفه عباسیان در بغداد به کوه‌های مقدس عرفات حمله و حجاجی را که در حال ادای مناسک حج بودند، قتل عام کرد. این حمله مراسم حج را نیمه‌تمام گذاشت و لغو کرد. ابوطاهر جنابی فرمان‌روای دولت قرمطی در بحرین نیز در سال ۹۳۰ میلادی (۳۰۹ ه ق) به مکه حمله کرد. براساس روایت‌های تاریخی، ۳۰ هزار زائر قتل عام شدند و اجساد آنها را در چاه زمزم ریختند. مهاجمان مسجدالاحرام را غارت کرده، حجرالاسود را از کعبه دزدیده و به بحرین بردند. پس از این حمله، مراسم حج تا زمان برگردانده شدن حجرالاسود به مکه، یعنی یک دهه بعد یعنی ۳۱۹ (ه ق) برگزار نشد.
مناقشات سیاسی
اختلافات سیاسی نیز در برهه‌ای از زمان منجر به توقف برگزاری مراسم حج شد. در سال ۹۸۳ میلادی (۳۷۳ ه ق) مناقشات سیاسی بین حکمرانان دو خلیفه عباسیان در عراق و سوریه و فاطمیان در مصر راه رسیدن حجاج به مکه را سد کرد. هشت سال طول کشید تا مراسم حج دوباره برگزار شود.
شیوع بیماری‌های مسری و لغو حج
بیماری‌های مسری چند بار در تاریخ موجب لغو یا به تاخیر افتادن حج شده اند، شیوع بیماری طاعون در سال ۹۶۷ میلادی (۳۵۷ ه ق) که بر اثر آن هزاران نفر در شهر مکه درگذشتند موجب لغو حج در این سال شد. بار دیگر نیز در سال ۱۸۳۱ (۱۲۴۷ ه ق) شیوع بیماری طاعون از هند به مکه، جان سه چهارم حجاجی را که از راه‌های دور و مسیرهای خطرناک خود را به مکه رسانده بودند گرفت و مراسم حج را لغو کرد.
شیوع بیماری‌های مسری چون طاعون و وبا از سال ۱۸۳۷ تا ۱۸۵۸ (۱۲۵۳ تا ۱۲۴۷ ه ق) سه بار برگزاری مراسم حج را متوقف کرد و به مدت هفت سال امکان سفر به مکه را از زائران گرفت. در سال ۱۸۵۸ با رسیدن موج جدی از وبا به مکه، زائران مصری به صورت گروهی به سواحل دریای سرخ مصر فرار کردند و در آنجا قرنطینه شدند.
منبع: ایرنا
